CARITA KULIT KALDE

Jaman baheula aya hiji raja,
nagarana gedé tur beunghar.
Raja kagungan putra istri.
Jenenganana Putri Bianka.
Geulis taya babandinganana.
Seueur raja jeung pangéran,
datang ti mana ti mendi,
hayang ningali kageulisan Nyi Putri.
Teu saeutik deuih anu datang ngalamar,
tapi hiji ogé taya nu ditarima ku Nyi Putri.

Kangjeng Raja ogé kagungan kaldé ahéng.
Rupana mah sarua baé jeung kaldé biasa.
Kitu deui gedéna sakumaha biasana kaldé.
Ngan taina anu henteu sarua téh.
Ieu mah lamun ngising téh bijilna duit emas.
Istalna ogé dihadé-hadé, dijieunna tina emas.
Lanténa ku batu marmer, ditarétés inten berlian.
Éta istal dijaga ku prajurit nu pangkatna luhur,
dijagana beurang-peuting, piligenti.
Ari sababna, éta kaldé nyenangkeun ka saréréa.

Parabna éta kaldé, henteu hésé.
Kebeukina ngan ukur senggang,
henteu beukieun jukut nu séjén.
Anu matak rahayat di éta nagara,
gawéna ngan ukur melak senggang.
Nu boga kebon, kabéh melak senggang.
Kitu deui di pakarangan atawa dina pot.
Rupa-rupa senggang keur parab kaldé téa.
Hirupna sarenang, dicukup ku ku éta kaldé.
Kabéh lubak-libuk ku duit emas.

Hanjakal, Putri Bianka boga adat anu anéh.
Putri Bianka boga adat hayang punjul ti batur.
Utamana dina papakéan jeung perhiasan.
Nepi ka hiji mangsa Nyi Putri nguluwut.
Mikiran paménta ka nu jadi bapana,
sabab sagala kahayangna geus ditedunan.
Nyi Putri ngahuleng di sisi talaga,
anu perenahna aya di satukangeun karaton.

Nyi Putri humandeuar,
“Ya Alloh, naha abdi bingung-bingung teuing?”
Kadéngéeun ku aki-aki anu keur nguseup.
“Ku naon Endén Putri téh humandeuar?”
“Kula téh bingung, kula téh anak raja beunghar,
tapi henteu boga papakéan anu alus,
papakéan anu punjul ti batur.”
“Kumaha Endén tos kagungan sinjang
anu pulasna sapertos cai?” ceuk éta aki-aki.
Ngadéngé kitu, Nyi Putri kacida bungahna.

Tuluy balik ka karaton, ngadeuheus ka ibuna.
Nyi Putri mundut sinjang anu pulasna siga cai.
Kapalay Nyi Putri diunjukkeun ka Kangjeng Raja.
Kangjeng Raja ngahuleng, ku margi nembé ngadangu,
aya sinjang anu pulasna siga cai.
Nanging ku margi nyaah putra, nya ditedunan baé.
Kangjeng Raja ngangkir sakabéh tukang nyieun sutra.
“Kami ménta buru-buru dipangnyieunkeun
samping sutra anu pulasna siga cai,” saur Raja.
“Lamun teu bukti, maranéh diusir ti ieu nagara!”

Tukang sutra nyanggupan, da sieun diusir.
Tuluy baradami pikeun nyieun samping ahéng.
Prak baé nyieun samping sutra anu ririakan.
Pulasna sagala aya, semu hideung, semu beureum,
semu paul, semu héjo, semu konéng, semu wungu,
semu bodas; lantaran cenah pulas cai tara angger.
Sanggeus réngsé, dipasrahkeun ka Kangjeng Raja.
Kangjeng Raja kacida bungahna bati jeung kagét,
lantaran éta samping téh kacida pisan alusna.
Tukang sutra dipuji sarta dibéré rupa-rupa hadiah.

Nyi Putri teu kinten-kinten bingahna,
nampi sinjang pasihan ramana.
Harita kénéh sinjang téh dianggo.
Nyi Putri ngaraos tos punjul ti batur,
lantaran nu séjén mah teu bogaeun samping kitu.
Lila-lila urang luar mareuli samping nu cara kitu,
lantaran kabaritaeun ku Putri Bianka.
Réa ménak luar, sakur nu baroga duit mah,
mareuli samping cara pulas cai.

Mireungeuh éta kaayaan, Nyi Putri bingung deui.
Bingung mikiran panganggo nu leuwih ti batur.
Lajeng Nyi Putri amengan deui ka sisi talaga.
Nyi Putri humandeuar, “Ya, Alloh, kumaha atuh
abdi téh hoyong gaduh anggoan anu anéh.”
Kadéngéeun ku aki-aki tukang nguseup téa.
“Ku naon Endén Putri téh bet humandeuar deui?”
“Nyaéta Aki, kula téh hayang boga papakéan
anu leuwih punjul ti batur keur engké pésta.
Mangkaning rék ngondang raja-raja séjén nagara.”

Aki-aki tukang nguseup méré bongbolongan,
“Endén tiasa nyuhunkeun sinjang anu siga bulan.”
Kamanah ku Nyi Putri, tangtu kana alusna.
Lajeng Nyi Putri mulih, teras mundut sinjang deui,
sinjang anu cahayana moncorong sapertos bulan.
Énggal atuh Kangjeng Raja nyaur tukang sutra.
Prak dipigawé, henteu lila ayeuna mah,
lantaran geus aya pangalaman saméméhna.
Kangjeng Raja suka manahna,
ningali sinjang sakitu éndahna.

Lajeng sinjang dipasihkeun ka Nyi Putri.
Harita kénéh tuluy dileuseuhan.
Tacan pék-pék acan péstana,
Nyi Putri geus bosen deui kana sinjang téh,
lantaran geus réa batur anu maraké.
Putri geus bingung deui baé,
lajeng ngumaha deui aki-aki nu keur nguseup téa.
Pok baé aki téh ngomong,
“Lamun abdi, mah jadi gamparan,
mundut baé sinjang nu siga ponanpoé.”

Nyi Putri bungah kacida manahna
geus meunang deui pituduh ti aki-aki.
Lajeng mulih, pok deui sa¬sauran ka ramana,
mundut sinjang nu siga panonpoé.
Ku Kangjeng Raja diturut, da nyaah ka anak.
Lajeng nimbalan nyaur tukang sutra nu sasari.
Tukang sutra nyanggupan, tapi taya bahanna.
Ari bahanna tina emas duket anu teu saeutik.
Tukang sutra dibéré emas duket sapuluh peti,
lantaran di éta nagri emas téh murah hargana.

Teu lila digarawéna téh ayeuna mah,
da puguh loba bahanna jeung geus bariasa deuih.
Sinjang geus jadi, kacida pisan alusna.
Matak sérab sarta nyeplés pisan panonpoé.
Sinjang disanggakeun ka Kangjeng Raja,
Kangjeng Raja bingah barina kagét,
muji ka Nyi Putri nyaho kana barang nu alus.
Kitu deui Nyi Putri, kacida pisan bingahna.
Harita kénéh sinjang téh dianggo.
Hurung mancur surup kana salira nu geulis.

Dina pésta, Nyi Putri jadi puseur perhatian.
Kageulisanana beuki moronyoy baé.
Kabéh anu aya dina éta pésta padamuji,
muji kana kageulisanana nu disipuh ku anggoan.
Atuh énjingna, nalika Nyi Putri jalan-jalan,
nganggo sinjang anu sapertos panonpoé.
Sadayana anu mireungeun, sarérabeun.
Réa anu kabitaeun, tapi teu bisa nurutan.
Ari sababna, henteu karuateun modalna.

Nyi Putri henteu sugema ku sakitu.
Anjeunna palay kagungan sinjang sanés,
anu langkung ti sinjang nu sapertos panonpoé.
Lajeng angkat deui ka sisi talaga,
ngumaha ka aki-aki tukang nguseup téa.
“Teu aya deui anu langkung saé mah,
anggoan tina kulit kaldé anu ahéng,”
ceuk aki-aki, bari muji-muji kageulisan Nyi Putri.
“Endén Putri bakal katingal langkung geulis,
upami nganggo anggoan tina éta kulit kaldé.”

Nyi Putri kacida bungahna ngadangu
pamuji jeung pamapantes éta aki-aki.
Lajeng mulih baé ka karaton.
Tapi paromanna henteu hégar sapertos biasa.
Nyi Putri bingung, kedah kumaha nyariosna.
Nyarios ka ramana palay anggoan kulit kaldé.
Mangkaning kaldé kameumeut sanagara.
Tangtos moal dipasihkeun upami dipeuncit téh,
teras disisit kulitna dianggo anggoan Nyi Putri.

Putri bingung badé ngadugikeun kapalayna téh.
Kabingung anu digugulung siang wengi.
Antukna brek baé Nyi Putri téh teu damang.
Tambih lami, teu damangna tambih wales baé.
Kangjeng Raja teu uninga panyawat Nyi Putri.
Teras baé ngangkir ahli nujum anu kakoncara.
Ceuk Ki Nujum, panyawat Nyi Putri téh,
kaleleban palay anggoan tina kulit kaldé ahéng.
Nyaéta kaldé kagungan raja nu ngisingna emas.

Ku tina nyaahna ka nu jadi putra,
Kangjeng Raja énggal miwarang mantri jero,
sangkan meuncit kaldé kameumeutna.
Paréntah Raja matak ngageunjleungkeun sanagara.
Kawantu éta kaldé geus jadi andelan kahirupanana.
Tapi Raja teu maliré, kaldé téh dipeuncit.
Kulitna disisit, terus diwidang dijadikeun anggoan.
Éta anggoan disimpen di gigireun Nyi Putri.
Teu sakara-kara, Nyi Putri ngoréjat teras gugah.
Langsung damang harita kénéh.

Nyai Putri gugah bari nyandak kulit kaldé,
harita kénéh dianggo harudum ku Nyi Putri.
Raja bingah manahna ningali putri tos da¬mang,
teras nimbalan ka praméswari, lahirna,
“Nyai geura sasadiaan mangké soré urang pésta,
pakaulan duméh putri geus cageur!”
Wengina der pésta ramé pisan.
Raja sareng praméswari angkat ka gedong,
kitu deui Nyi Putri henteu kantun,
nganggo harudum kulit kaldé ahéng téa.

Raos putri alus kacida kulit kaldé téh,
nu matak dianggo kana pésta ogé,
turug-turug pada mencrong ku awéwé-lalaki,
ménak kuring, kolot budak kagét jeung silitoél,
bari ngaromong di jero atina,
“Naha Putri Bianka bet diharudum kulit kaldé?
Han¬jakal ku geulisna! Bet kaleuwihan teuing.”
Sasarina ari dina pésta putri sok ngajak dangsa,
ari harita euweuh saurang ogé nu ngajak dangsa,
malencrong baé jeung padanyeungseurikeun.

Raja lajeng mulih ka karaton,
pok nyaur ka praméswari, lahirna,
“Nyai naha urang kata¬rajang wiwirang,
naha kumaha patutna si Bianka téh,
nu matak euweuh nu daraékeun dangsa?”
Putri Bianka disaur, terus ditilik ditelek-telek.
Tétéla, katingali kacida goréng patutna.
Raja bendu, miwarang Bianka ngalaan kulit kaldé.
Tapi hésé dilaanna, ujug-ujug rapet jeung kulitna,
lantaran ditenung ku aki-aki tukang nguseup téa.

Harita kénéh Putri Bianka ditundung,
ulah wara mulih upami kulit kaldé can lésot.
Putri angkat ti karaton bari nangis jurat-jerit.
Kersana rék nepangan aki-aki di sisi talaga.
Lantaran nu nitah maké kulit kaldé téh,
apan aki-aki tukang nguseup téa.
Nepi ka sisi talaga, aki-aki nu keur nguseup,
kadupak ku Nyi Putri nepi ka ngajeburna,
tikerelep kana talaga sarta teu muncul deui.
Putri Bianka tambih-tambih bingung manahna.

Teu lila dina cai talaga aya anu oyag,
pecenghul téh awéwé geulis pisan.
Éta awéwé geulis téh ngakukeunana mah ipri.
Ipri ngabéjaan ka Putri Bianka,
yén aki-aki téh saenyana mah bangsa jin,
anu boga niat hasud lantaran sirik ka Raja,
pédah hirupna senang tina boga kaldé ahéng téa.
Ipri boga niat pikeun nulungan Nyi Putri,
tuluy nitah pangiringna, hiji soang anu gedé,
pikeun nganteurkeun Nyi Putri ka hiji tempat.

Éta soang teu ngomong teu naon,
jol-jol rigidig baé putri digandong ku soang,
kitu deui putri teu sasauran naon,
kersa baé dikua-dikieu téh.
Tuluy putri dibawa ngojay ka tengah sa¬gara.
Nepi ka hiji pulo gedé pisan,
di dinya diécagkeun ku soang téh,
bari pok soang téh ngomong,
“Tah Putri ayeuna geus nepi ka dieu,
sim abdi ayeuna badé wangsul deui.”

Nyi Putri ngaraos palay barangtuang,
ku margi dinten éta teu acan kararaban sangu pisan.
Lajeng angkat henteu puguh anu dijugjug.
Jog baé ka hiji lembur, sup ka imah hiji patani.
Nyi Putri maksakeun anjeun nyuhunkeun sangu,
sareng neda widi badé ngerereb sapeuting di dinya.
Patani jeung anak-anakna kalah nyeungseurikeun.
“Euleuh, aya kulit kaldé ménta barangdahar,
jeung hayang ngarereb di dieu deuih.
Heug, tapi ku naon mayarna, Kulit Kaldé?”

Putri Bianka ngamanah, naon anu dianggo mayar.
Pamajikan patani karunyaeun ka Nyi Putri,
pok ngomong, “Coha kulit kaldé déngékeun,
manéh téh nya ngora nya jagjag,
cicing baé di dieu buburuh ngangon kalkun,
tukang ngangon kalkun kula balik, can aya gantina.
Nyatu manéh dibéré sakumaha seubeuhna,
duit dibéré saeutik-eutik¬eun. Daék henteu?”
Nyi Putri anu disebut Kulit Kaldé,
daékeun dijadikeun pangangon ku patani.

Lajeng putri tuang ponyo kacida,
wantu geus lawas teu pisan manggih.
Sanggeus wareg tuluy ka kandang
rék ngaroris angonan dianteur ku anak patani.
Sumping ka kandang pék dibilang,
réana aya lima puluh kalkun jeung soang.
Sanggeus milang mulih deui ti kandang,
tuluy ka imah patani, ngarereb di dinya.
Ti dinya putri geus jadi tukang ngangon.

Kacarita lampah putri ngangon kalkun,
bari ngangon putri nangis,
tina kakara saumur nyandangan lara pri¬hatin,
wantuning biasa dimongmong diogo.
Putri angkat ti imah patani subuh,
bari nyandak panggitik keur pangilang,
soang kalkun digiring ka tegal pangangonan.
Tegal lega pernahna di tutugan gunung,
di sisi talaga anu caina canémbrang hérang.

Putri éstu pasrah kana kadar, temen wekel,
getol jeung euweuh pisan carékeunana.
Patani tambah nyaaheun tina kawekelan putri.
Ti dinya pok juru-tani ngomong, pokna,
“Kulit kaldé ayeuna manéh diperesén deui duit
jaba tina bayaran téh, tina manéh hadé pagawéan.”
Putri kakara saumur ngaraos suka-bungah manahna
ku rejeki saeutik tina beunang hésé capé sorangan.
Éta duit dikumpulkeun keur meuli papakéan,
pikeun nutupan awakna anu maké kulit kaldé.

Dina hiji mangsa Putri ngangon deui cara sasari,
aya hiji Prabu Anom jeung balad-baladna,
moro ka tegal pangangonan Nyi Putri.
Éta Prabu Anom anu bogoheun ka putri,
basa keur damangna kénéh.
Barang Prabu Anom ningali ka Kulit Kaldé,
kagéteun pisan barina pok nyaur,
“Éh, Kulit Kaldé, cik urang dangsa cara baheula!”
Kabéh balad-baladna raong padangomong,
jeung nyurakan hayang mupuas ka Nyi Putri.

Nyi Putri henteu ngawalon,
tungkul baé tina bawaning ling¬sem,
angonanana paburencay tina asa digebahan,
sieuneun ku nu hohoak jeung susurakan.
Ti dinya Prabu Anom nu bubujeng maju deui.
Sanggeus kitu, Putri ngumpulkeun angonanana,
ari dibilang kalkunna kurang hiji,
ari ditéangan kalkun téh katingali aya dina talaga.
Putri reuwaseun kacida sieun dicarékan ku patani,
jeung éta kalkun pangdipikaresepna ku anjeunna.

Tina bawaning ku nyaah ka kalkun,
gebrus baé putri tuturubun lali di kasieun,
nyandak kalkun nu kakayapakan rék titeuleum.
Ari di¬candak kalkun téh geus paéh.
Barang Nyi Putri geus hanjat ka darat,
kalkun ditangtang-diténgténg bari sasambat,
“Éh kalkun kumaha manéh téh,
moal hirup deui, maenya manéh téh paéh?
Naha manéh mana teu karunya ka aing?
Cik muga-muga aya nu bisa deui ngahirupan!”

Keur putri sasambat kitu,
jleg baé aya nini-nini sarta pok ngomong,
“Kuring bisa ngahirupan, tapi mahal buruhna!”
Saur pulri, “Kaula ayeuna mawa duit,
lamun sam¬péan bisa ngahirupan,
éta duit ku kula dipaké buruh,
upama kurang, engké kula balangsiar deui!”
Cék nini-nini, “Ti mana boga duit?
Jeung rék dipaké naon ku sampéan éta duit?
Kumaha lamun éta kalkun hirup deui?”

Nyi Putri ngawalon yén éta artos téh,
kénging kekempel anjeunna, buruh ngangon.
Kawitna badé dianggo ngagaleuh anggoan,
kanggo mindingan kulit kaldé,
lantaran isin diparoyokan baé ku barudak.
Tapi lamun éta kalkun hirup deui,
éta duit kabéh rék dibikeun ka nini-nini.
“Kajeun béak ogé, kajeun dipoyokan ogé,
asal ieu kalkun hirup deui, da water,”
saur Nyi Putri bari ngalimba.

Ti dinya kalkun dihirupan deui ku nini-nini,
Nyi Putri nepi ka jijingklak bawaning ku atoh.
Sanggeus ngahirupan nini-nini téh ngajeungit,
jol Ipri jeung soang baréto téa bijil tina jero cai.
Ceuk Ipri, “Putri ayeuna siksaan anjeun geus béak,
sabab anjeun geus nandangan cocoba hirup perih,
jaba ti éta, anjeun ogé geus nyieun kahadéan
dibarung ku haté anu rido jeung ihlas.
Ayeuna mah kulit kaldé urang laan heula,
sarta anjeun baris dibéré pakéan nu aréndah.”

Teu sakara-kara, kulit kaldé leungit tina salirana,
janggélék deui jadi Putri Bianka anu geulis,
sarta nganggo anggoan anu sing sarwa éndah.
Nyi Putri nganuhunkeun ka Ipri.
Anjeunna jangji ka Ipri moal malikan deui
lampahna anu enggeus-enggeus,
lampahna anu matak sangsara ka saréréa.
Tuluy Nyi Putri ngajengkeun pamundut ka Ipri,
supaya ngahirupan deui kaldé ahéng téa,
kaldé anu ngisingna emas.

“Éta mah gampang,” saur Ipri ka Nyi Putri.
“Ngan kudu dipikiran heula sing asak,
sabab sanggeusna kaldé ahéng euweuh,
nagara Rama anjeun ayeuna langkung saé,
rahayatna hirup dibarung jeung hirupna.”
Saur Ipri, sanggeus euweuh kaldé ahéng,
rahayat di nagarana jadi nyaho kana gawé.
Aya anu nyawah, anu ngebon, anu dagang.
Lantaran henteu ngandelkeun tai kaldé téa.
Najan henteu medah-meduh, tapi cukup mamur.

Ku Nyi Putri kahartoseun, Ipri téh leres.
Sanggeus papatah, Ipri nitah soang inguanana,
supaya nganteurkeun Nyi Putri ka nagarana.
Les baé Ipri téh ngaleungit ka jero cai.
Tapi Nyi Putri nyimpang heula ka imah patani,
seja pamitan bari nganuhunkeun pisan
kana saniskara kahadéan patani sakulawarga
dina mangsa Nyi Putri nandangan lara balangsak.
Sakalian masrahkeun soang jeung kalkun,
anu jadi tanggung jawabna.

Barang nepi ka imah patani, kabéh karagét,
ningali putri geulis datang ka dinya.
Tuluy baé atuh Nyi Putri nyaritakeun lalakonna.
Ti mimiti hirup kacida senangna di jero karaton,
nepi ka kudu nandangan lara balangsak,
kadungsang-dungsang di lembur batur.
“Anu matak, kula kacida nganuhunkeunana
ka Paman jeung Bibi, anu haat nulungan kula,”
saur Nyi Putri ka patani sakulawarga.

Patani hookeun bengong ngadéngé carita Nyi Putri.
Ari pamajikanana ceurik kacida nalangsana,
karunyaeun kana nasib Nyi Putri.
Patani sakulawarga banget ménta dihampura,
lantaran teu nyana yén Kulit Kaldé téh putri raja.
Sanggeus kitu mah, terus baé Nyi Putri angkat,
teras dijajapkeun ku soang Ipri téa,
ngambah sagara mulih deui ka nagarana.
Ari Ipri harita teras ngawartosan Kangjeng Raja,
réhna Putri Bianka ayeuna lésot tina supatana,
sarta ayeuna nuju di jalan mulih ka nagara.

Kangjeng Raja sareng praméswari pak-pik-pek,
lajeng mapag Nyi Putri ka sisi basisir.
Teu lami, Nyi Putri sumping tumpak soang.
Nyi Putri énggal ngagabrug ka ibuna,
Kangjeng Raja ogé teras ngagabrug ka nu duaan.
Tiluan paungku-ungku, nangis nyacapkeun kasono.
Parapangagung anu ngiring mapagkeun Nyi Putri,
sami-sami nalangsa ningal anu sosonoan.
Ti dinya Nyi Putri dicandak ka karaton,
sajajalan dibagéakeun ku rahayat pangeusi nagri.

Putri Bianka ayeuna langkung geulis baé.
Geulis sanés pupulasan, geulis terus kana haté.
Anggoanana basajan, henteu hurung-hérang,
tapi cahyana langkung sumirat murub-mubyar.
Pasipatanana robah pisan ti nu atos-atos.
Ayeuna mah resep campur-gaul jeung rahayat.
Daék tutulung sarta henteu bauan kana gawé.
Putri Bianka dipikacinta sareng dipakareueus,
sanés baé ku ibu-ramana,
nanging ku sakumna rahayatna deuih.

(Budi Rahayu Tamsyah)