CARITA ORAY BODAS

Jaman baheula aya hiji raja gedé tur pinter,
kamashur ka mana-mendi.
Upama aya urus¬an di mana baé,
atawa perkara nu hésé dibéréskeunana,
raja¬ ti séjén nagara sok ngirimkeun utusan,
nyu¬hunkeun pitulung ka éta raja.
Kapinteranana ngungkulan sasamana harita,
malah pandita-pandita, bujangga-bujangga
euweuh pisan anu bisa mapakan,
najan anu kasebut sakumaha pinterna ogé.

Éta Raja boga lampah anu anéh.
Unggal poé bérés tuang,
sok miwarang badégana mawa baki,
anu ditutupan kacida bunina.
Diteundeun dina peti beusi anu dikonci,
sarta koncina dicepeng ku anjeunna.
Taya nu nyahoeun kana éta lampah raja téh,
iwal badégana saurang anu ngaran Pawitra.
Malah praméswarina ogé henteu uningaeun,
da cenah istri mah teu bisa neundeun rasiah.

Sanggeus éta baki disanggakeun ku Pawitra,
gancang Raja nitah kaluar ka Pawitra,
sarta panto-pantona dipeundeutan dikonci,
kakara dilaan turubna ati-ati pisan,
sarta eusina éta baki dituang saeutik,
tuluy dituruban deui ku anjeun.
Geus kitu kakara Ki Pawitra disaur deui,
dipiwarang ngampihkeun kana peti beusi téa.
Ki Pawitra ogé panasaraneun hayang nyaho,
naon saenyana anu ditutupan dina baki téh.

Hiji mangsa, basa Raja teu damang,
Ki Pawitra dipiwarang mawa baki téa,
tapi teu ditalingakeun cara sasari,
anu matak Ki Pawitra ngarasa laluasa,
pikeun nyacapkeun kapanasaranana,
nénjo eusi baki anu dirasiahkeun ku Raja.
Ari dibuka, sihoréng eusina téh oray bodas.
Oray bodas anu dagingna geus garing.
Ki Pawitra nyewol saeutik bari luak-lieuk,
belewek baé dihuapkeun rurusuhan.

Aya nu anéh sanggeus ngadahar éta daging.
Ki Pawitra jadi ngarti omongan sasatoan,
sakur sato anu kumelip di alam dunya.
Geus teg baé, éta kasiatna daging oray bodas.
Ki Pawitra ngomong dina jero atina,
“Paingan atuh Kangjeng Raja kacida pinterna,
aing ogé anu kakara ngadahar saeutik,
geus ngarti kana omongan sasatoan.”
Ki Pawitra beuki ajrih jeung hormat baé,
ka raja anu jadi dununganana.

Teu lila ti waktu harita,
Raja leungiteun lélépén inten kameumeutna,
hantem dikotéktak, weléh teu kapanggih.
Geus kitu abdi-abdina disaur, dikumpulkeun.
Ki Pawitra ogé milu kumpulan.
Ti dinya tuluy kabéh ku Raja dipariksa,
“Saha nu nyokot ali kula atawa nu mang¬gihan?
Ari diteundeunna dina méja deukeut jan¬déla.”
Kabéh taya anu ngaku, da teu rumasa,
malah cenah nyaho kana rupana ogé henteu.

Ngan teuing kumaha mimitina,
kabéh anu milu riungan, nuduh ka Pawitra.
Ari sababna, anu sok larsup ka kamar mah,
taya deui jalmana iwal ti Ki Pawitra.
Sanajan Ki Pawitra henteu ngaku ogé,
angger kudu néangan éta ali.
Lamun henteu kapanggih bakal dipaéhan.
Tapi sabalikna, lamun nepi ka kapanggih,
baris dibéré ganjaran ku Kangjeng Raja,
sagala kahayangna bakal ditedunan.

Sanggeus bubaran riungan abdi-abdi,
Ki Pawitra néangan ali inten.
Nu séjén ogé réa anu milu néangan,
lantaran kabita ku hadiahna ti raja.
Ber ka ditu ber ka dieu,
weléh henteu kapanggih.
Ki Pawitra kacida bingungeunana.
Tuluy baé ngahuleng, diuk di sisi solokan.
Solokan anu aya di tukangeun karaton.

Dina éta susukan loba meri kagungan Raja,
sarta éta meri téh keur ngalobrol.
Aya hiji meri anu ngangluh nyeri angen
jeung hésé ngambekan deuih.
Ari sababna, lantaran ngadahar ali inten,
ali inten kagungan Raja anu ragrag
kana jukut handapeun jandéla kamarna.
Éta obrolan meri kadéngéeun ku Ki Pawitra.
Ki Pawitra kacida pisan bungahna,
sarta ngucap sukur ka Gusti Alloh.

Tuluy baé éta meri nu maling téh ditéwak
dibawa ka dapur dibikeun ka koki,
sina dipeuncit, majar keur oporeun Raja.
Meri dipeuncit, terus diurus sakumaha biasa.
Awakna dibedél, ana goréhél téh aya ali,
ali inten dina deukeut jajantungna.
Koki kagét jeung atoh bari gegeroan,
“Pawitra! Geuwat ka dieu sakeudeung,
ieu aya ali inten, jigana mah kagungan Raja!”
Ki Pawitra nyampeurkeun, enya baé ali inten.

Ali ditampanana ku Ki Pawitra,
moal salah deui, tangtu ali kagungan Raja,
lantaran kacida alusna, intenna gugurilapan.
Ki Pawitra buru-buru ngadeuheusan ka Raja.
Raja kacida bungahna, alina kapanggih deui.
“Ti mana ieu téh kapanggihna?” saur Raja.
Barabat atuh Ki Pawitra nyaritakeun,
ti mimiti ngadéngé omongan meri,
nepi ka manggih ali dina telihna.
Raja muji kana kapinteran badégana.

Tuluy Raja nimbalan ka Ki Pawitra,
“Pawitra manéh hayang naon?
Ku kula moal burung dibéré,
tina kula rék mulang tarima ka manéh!”
Mimitina mah Ki Pawitra nolak,
tapi Raja tetep maksa, luyu jeung jangjina.
Ahirna Ki Pawitra ménta duit jeung kuda.
Sarta ménta idin hayang ngalalana,
hayang nyaho nagara séjén.
Ari duit keur bekelna salila ngalalana.

Saur Raja, “Hadé manéh boga kahayang kitu,
ambéh loba kanyaho jeung teu kurung batok.”
Ki Pawitra dibéré duit keur bekel ngalalana.
“Ari kuda mah milihan baé sorangan di istal,”
saur Raja, terus méré rupa-rupa piwejang.
Dihenteu-henteu ogé Ki Pawitra téh,
apan badéga anu pangkaanggona ku Raja.
Badéga anu geus kabuktian kasatianana,
sanajan sok aya baé ari kasalahan mah,
ku Raja dianggap wajar sipatning manusa.

Ki Pawitra geus nampa pasihan Raja,
tuluy sujud kana sampéanana bari amit;
geus indit Ki Pawitra jut turun,
tuluy ka dapur nyampeurkeun ka koki.
Koki dibéré duit emas ku Ki Pawitra,
atuh kacida pisan atoheunana.
Minangka mulang tarima,
pédah koki geus mantuan meuncit meri.
Ki Pawitra sakalian amitan ka koki,
yén manéhna rék nyaba ka séjén nagara.

Caturkeun Ki Pawitra geus jauh ti nagara.
Anjog baé ka hiji walungan gedé,
di dinya béh mang¬gih lauk emas tilu,
kasaatan di sisi walungan anu ngolétrak,
kawantu harita téh usum halodo panjang.
Éta lauk emas téh keur ngarobrol,
ngobrolkeun kasusahna lantaran halodo.
“Lamun urang teu bisa ingkah ti dieu,
teu bisa pindah kana leuwi anu jero,
tangtu urang saréréa bakal paraéh.”

Omongan lauk kadéngéeun ku Ki Pawitra.
Ki Pawitra turun tina kudana,
lauk emas anu tilu dicokotan hiji-hiji,
dipindah-pindahkeun ka leuwi anu jero.
“Leuh, untung aya urang manusa
anu nyaah ka urang, urang jadi salamet.
Ngan kumaha urang kudu mulang tarimana?”
Ceuk lauk nu hiji, “Urang béjaan kabéh lauk,
kudu nulungan ka nu geus nyaah ka urang,
dimana engké manéhna butuh pitulung.”

Ki Pawitra indit deui ti dinya.
Nepi kana hiji tempat di hiji pasir,
di dinya béh manggih sireum ngagunduk,
kacida lobana, malah rajana ogé aya.
Raja sireum téh ngomong pokna,
“Lah muga-muga teuing ieu jalma
nu tumpak kuda ulah jalan ka dieu,
lamun ka¬tincak ku kudana,
atuh meureun paraéh sireum téh kabéh”
Omongan Raja Sireum kadéngé ku Ki Pawitra.

Ki Pawitra teu tulus jalanna ka dinya,
néangan jalan anu séjén baé.
Raja Sireum téh atoh kabina-bina,
pok ngomong,“Lah nuhun urang manusa,
sampéan teu tulus jalan ka dieu,
engké di mana sampéan aya kasusah,
kuring sabatur-batur seja nulung,
tina rék mulang tarima,
réhna sampéan nyaah ka kuring!”

Ti dinya ki Pawitra tuluy maju deui,
nepi ka hiji leuweung geledegan,
di dinya ngadéngé manuk ngomong,
“Éh barudak, aing téh geus kolot,
geus teu bisa néangan hakaneun,
ayeuna mah néangan hakaneun sorangan.”
Ngomong kituna téh bari nyedekkeun
anakna tina sayangna na luhur tangkal.
Atuh anak-anakna téh marurag.
Tétéla dua anak gagak barurindil kénéh.

Éta anak gagak téh ngaromong sedih,
“Kumaha atuh petana urang téh,
mangkaning urang can bisa hiber.
Kaya kieu mah urang bakal paéh kalaparan,
da can bisa néangan hakaneun sorangan.”
Ki Pawitra ngangres ngadéngéna ogé.
Turun tina kudana, tuluy mesat pedang,
lékék baé kudana dipeuncit,
dagingna dibikeun ka anak gagak téa.
Anak gagak kacida atoheunana.

Anak gagak nyaratuan bari ngomong,
“Kumaha nya mulang tarimana urang
ka nu méré ieu daging?
Sakieu nyaaheunnana ka urang.”
Cék anak gagak nu hiji deui,
“Éh sugan baé urang dipanjangkeun umur,
di mana boga kasusah atawa kahayang
éta jalma ku urang ditulungan.
Ayeuna mah urang neneda ka Gusti Allah
supaya éta jalma dimulyakeun hirupna!”

Ti dinya Ki Pawitra nikreuh leumpang,
da ku¬dana geus dipeuncit,
nepi ka hiji nagara gedé sarta ramé.
Caritakeun Rajana geus sepuh pisan,
sarta kagungan putra istri hiji.
Éta putri putra Raja teu kira-kira geulisna.
Tapi teu acan palay kagungan carogé.
Seueur anu ngalamar, sadayana ditolak.
Ari Raja tos palay kagungan mantu,
anu baris neruskeun kalungguhanana.

Dina hiji mangsa, Raja naros ka Nyi Putri,
“Nyai téh hayang salaki anu kumaha atuh?
Ka itu embung ka ieu teu daék baé?”
Barabat atuh Nyi Putri ngawalon,
yén anjeunna can manggih lalaki anu cocog.
Lalaki anu lain kasép rupana baé,
alus turunan jeung darajatna wungkul,
tapi anu pinter jeung boga élmu deuih,
élmu anu mangpaat pikeun hirupna,
dibarung ku boga sipat nyaah ka sasama.

Ramana ngahuleng sajongjongan,
ngadangu saur pu¬trana kitu téh.
“Ama satuju kana pamilih Nyai téh.
Ngan kumaha carana meunangkeun lalaki,
anu luyu jeung kahayang Nyai?”
“Teu aya deui carana,” saur Nyi Putri,
“iwal ti kedah ngayakeun saémbara.”
Ari saémbarana nyaéta kudu nyokot ali
anu arék dialungkeun ku Nyi Putri
ka talaga anu kacida jerona di sisi nagri.

Sing saha baé anu bisa nyokot éta ali,
ali inten anu watangna ditarétés berlian,
baris dijadikeun salaki Nyi Putri.
Raja-raja jeung Raja Anom daratang,
seja milu saémbara nyokot ali.
Tapi saurang ogé taya nu bisaeun,
malah henteu saeutik anu titeuleum,
balik ngaran ka nagarana.
Anu salamet baralik deui ka nagarana,
kapok mun kudu narohkeun umur.

Éta saémbara kadéngé ku Ki Pawitra,
Tuluy baé Ki Pawitra ngadeuheus ka Raja,
maksudna rék milu kana éta saémbara.
Ku Raja diidinan milu saémbara,
sabab disangkana moal bisa meunang.
Tong boroning jalma cacah kuricakan,
cacakan turunan raja gedé ogé,
apan loba anu maot atawa balik deui.
Ngan cenah, Ki Pawitra bisa meunang,
Raja angger rék nohanan jangjina téa.

Cong Pawitra nyembah bari indit,
tuluy ka talaga rék milu saémbara téa.
datang ka sisi talaga kalah nga¬huleng,
nénjo talaga sakitu matak sieunna,
cai katénjo hideung ku jero-jerona,
kawas tanggel beunang diteuleuman.
Ki Pawitra jadi mandeg-mayong.
Ari rék mundur tina saémbara,
isin lantaran geus unjukan ka Raja.
Ki Pawitra kacida pisan bingungna.

Keur kitu pecenghul aya lauk emas tilu,
bijil ti jero talaga, kokojayan na beungeut cai.
Lauk nu hiji sungutna ngégél ki¬jing,
sarta éta lauk nyampeurkeun ka Ki Pawitra
anu keur ngajanteng di sisi pisan talaga.
Barang nepi ka hareupeun Ki Pawitra,
kijing nu di¬gégél dialungkeun,
sanggeus kitu lauk téh baralik ka nu jero.
Ki Pawitra héraneun pisan nénjo lampah lauk,
naon maksudna jeung naon éta téh?

Tuluy éta kijing ku Ki Pawitra dicokot,
pék dibuka ari béh téh eusina
ali emas mata inten kagungan Nyi Putru.
Ki Pawitra kagét, ngomong na jero atina:
“Paingan euweuh nu bisa nimukeun
da ayana ogé dina jero kijing,
jeung héran naha bet dibawa ku lauk?”
Ti dinya Ki Pawitra ras inget
kana omongan lauk nu ditulung tadi téa,
niatna rék mulang tarima ka Ki Pawitra.

Geus kitu geuwat baé ki Pawitra balik,
ngadeuheus ka Raja nyanggakeun ali téa.
Sadatangna, pok unjukan ka Raja,
“Ieu abdi nyanggakeun lélépén téa,
sadaya-daya ayeuna nyuhun timbalan.
Tina tos hasil sakumaha nu tos disaurkeun!”
Raja ngahuleng sajongjongan teu ngalahir,
tina kagét henteu nyana ali bisa beunang
ku jalma anu teu puguh asal-usulna.
Apan basa rék indit ogé dihampas ku Raja téh.

Ali dicandak ku Raja ka lebet bumi.
Disanggakeun ka Nyi Putri, saurna,
“Nyai, ieu ali téh geus beunang
ku jelema anu kamari téa.
Kumaha Nyai, daék kawin ka manéhna?”
Nyai Putri ngahuleng, manahna bingung,
lantaran henteu bogoh jeung lain sasama.
“Mangga, nanging abdi gaduh paménta,
Upami tiasa, tangtos abdi daék.”
Nyi Putri niat nolak ku cara lemes.

Paménta Nyi Putri téh kacida beuratna.
Nyaéta kudu mulungan béas sakarung,
anu diawurkeun di kebon anu bala,
sarta ulah aya nu tinggal sasiki-siki acan.
Ari waktu sapeuting, ti magrib nepi ka isuk.
Méméh meleték panonpoé,
éta béas kudu geus aya dina karung deui.
Paménta Nyi Putri dibéjakeun ka Ki Pawitra.
Puguh wé Ki Pawitra téh bingung kacida.
Disanggupan sotéh, pédah geus kagok asong.

Bada magrib, Nyi Putri ngawurkeun béas,
sakarung di kebon anu bala ku jujukutan.
Teu lila Ki Pawitra datang ka dinya.
Huleng deui baé ngahuleng, bingungeun.
Kumaha nyokotanana? Mangka poék bulan.
Keur kitu, ana burudul téh sireum,
rupa-rupa sireum datang dipingpin ku rajana.
Tuluy ngakutan béas sasiki séwang,
diasup-asupkeun kana karung.
Henteu lila, karung geus pinuh ku béas.

Nénjo kitu, Ki Pawitra ngucap sukur.
Ras inget kana omongan Raja Sireum téa,
anu rék nulungan mun manéhna
aya kahayang atawa meunang kasusah.
Méméh panonpoé meleték,
Ki Pawitra geus manggul karung,
disanggakeun ka payuneun Raja.
Raja kagét, tuluy nitah hiji matri
pikeun mariksa kaayaan di kebon,
bisi Pawitra bohong atawa aya béas nyésa.

Pabeubeurang Ki Mantri laporan,
Tétéla Ki Pawitra henteu ngabohong,
sarta di kebon taya béas anu nyésa.
Nyi Putri disaur, pok Raja sasauran,
“Kumaha Nyai, paménta Nyai
geus bisa ditedunan ku Ki Pawitra.”
Nyi Putri, ku tina embung téa,
nyieun deui tanjakan anyar.
“Hiji deui Ama, upami tiasa kacumponan,
abdi bade ngiringan ka pangersa Ama.”

Tanjakanana nu ayeuna mah leuwih beurat.
Nyaéta hayang dipangwakeun buah koldi,
tapi buah koldi tina tangkal kahuripan.
Kabéh ogé nyaho, buah koldi kahuripan téh,
ayana di puncak gunung anu sanget pisan.
Dijagana ogé ku bangsa siluman jeung yaksa.
Lantaran éta buah koldi gedé kasiatna.
Loba jalma anu nyoba-nyoba ngala éta buah,
hiji ogé taya anu bisa balik deui bari salamet.
Mun henteu paéh, nya jadi tanpadaksa.

Ngadéngé paménta Nyi Putri kitu,
Ki Pawitra leuwih-leuwih baé bingungna.
Ari rék mundur, apan kagok asong.
Nya disanggupan baé bari pasrah,
sugan aya kadar ditakdirkeun alus milik.
Nepi ka tutugan gunung anu sanget téa,
Ki Pawitra ngahuleng mikiran pilampaheun.
Keur kitu, lar aya dua gagak hiber.
Pluk-pluk baé duanana muragkeun buah,
ari dicokot, tétéla buah koldi kahuripan.

Ki Pawitra kacida bungahna,
ras manéhna inget kana omongan gagak,
anu dibéré daging kuda téa baréto.
Ayeuna éta gagak téh mulang tarima.
Buah koldi kahuripan gancang dicokot,
tuluy disanggakeun ka Raja di karaton.
Ayeuna mah Nyi Putri teu bisa nanaon,
daék teu daék kudu kawin ka Ki Pawitra.
Nyi Putri sadar kana kadar,
pangna kitu ogé meureun geus jodona.

Ahirna Ki Pawitra ditikahkeun ka Nyi Putri.
Ngaranna diganti jadi Radén Aria Tirtamarta.
Teu kungsi lila ti harita,
Radén Aria dijenengkeun jadi raja,
di Karajaan Kuripan ngagentos mertuana.
Nelah Prabu Anom Tirtamarta.
Kamashurkeun raja anu adil wijaksana,
sarta nyaah ka sasama mahluk.
Tong boroning ka rahayatna,
malah ka bangsa sato ogé kacida nyaahna.

Sanajan ayeuna geus jadi raja,
Raja Anom teu weléh émut ka Raja,
anu jadi dununganana baheula.
Tuluy baé badanten sareng istrina,
palay natamu ka karajaan asalna téa.
Teras baé Raja Anom ngintun serat,
ngawartosan ka raja dununganana téa,
yén ayeuna anjeunna geus jadi raja,
sarta palay nepangan ka raja,
anu kapungkur jadi dununganana.

Kacaritakeun Raja Anom sareng istrina,
angkat ngadeuheusan ka raja dununganana.
Sumping ka nu dijugjug,
Raja Anom dipapag ku raja dununganana.
Barang gok tepang, gabrug silihrangkul,
nangis bingah duaan paungku-ungku.
Der atuh ngayakeun pésta ramé pisan.
Ngabagéakeun Ki Pawitra
nu geus kasinugrahan jadi Raja Anom,
ngeréh Nagara Kuripan anu santosa.

Dina hiji waktos, raraméan geus lekasan.
Raja Anom sareng raja dununganana téa,
ngobrol paduduaan nyacapkeun kasono.
Raja Anom ngangken kana kalepatanana,
yén kapungkur kantos ngicip-ngicip
daging oray bodas kagungan raja,
dugi ka tiasa ngartos kana basa sato.
“Perkara éta, ku Kakang dihampura pisan,
asal ulah dibéja-béja ka nu lian,” saur raja.
Duanana pasini, rék matri tali silaturahmi.

(Budi Rahayu Tamsyah)